Η ψυχοθεραπευτική και ψυχοπαιδαγωγική εμπειρία μας από το Happy Learning (Ολιγομελείς Ομάδες Προσωπικής Έκφρασης και Ψυχολογικής Υποστήριξης της Συναισθηματικής και Γνωστικής Ανάπτυξης) με παιδιά ηλικίας έως 6 ετών, κατά το διάστημα του δύσκολου τελευταίου έτους, μας επέτρεψε να διαπιστώσουμε στην κλινική πράξη πολλές από τις συνέπειες του υποχρεωτικού εγκλεισμού ενηλίκων και παιδιών, καθώς και του κοινωνικού απομονωτισμού, παράλληλα, με τη διακοπή της εκπαιδευτικής διαδικασίας.
Στις ομαδικές συνεδρίες σε μικρές ομάδες παιδιών συναφών ηλικιών που συντονίστηκαν από ψυχολόγους και εξειδικευμένους παιδαγωγούς, παρατηρήσαμε τα ακόλουθα, που δεν εμπίπτουν απαραίτητα σε κάποια συγκεκριμένη διαγνωστική κατηγορία, δεν συμβαδίζουν αναγκαστικά με κάποια διαταραχή, ούτε συνιστούν αναγκαστικά κλινικό σύμπτωμα, αλλά ευρύτερες εκφράσεις δυσφορίας από την πλευρά των παιδιών:
- Παλινδρόμηση σε προηγούμενα αναπτυξιακά στάδια και συμπεριφορές
- Επιθετικότητα, εκνευρισμό και κρίσεις θυμού
- Κοινωνική απόσυρση, τάση προς απομόνωση, αδιαφορία για όσα συμβαίνουν γύρω τους
- Πολύωρη χρήση οθονών
- Διάσπαση της προσοχής, αδυναμία συγκέντρωσης και έλλειψη μεθοδικότητας κατά την εκτέλεση γνωστικών έργων
- Χαμηλή αυτοεκτίμηση
- Μελαγχολική διάθεση
- Έλλειψη ενεργητικότητας
- Φοβίες γύρω από το θάνατο και την ασθένεια
- Δυσκολίες στη συνεργασία, στη συνύπαρξη και στο συντονισμό των δράσεων με συνομηλίκους
- Δυσκολίες στην προσαρμογή σε κοινωνικά περιβάλλοντα εκτός του στενού οικογενειακού κύκλου
Επιπρόσθετα, όπως κατέδειξε μια έρευνα(1) που διεξήχθη κατά την περίοδο του 2020-2021 με δείγμα παιδιά που γεννήθηκαν μέσα σε αυτές τις χρονολογίες δείχνει ότι αυτή η κατηγορία παιδιών είχε χαμηλότερες επιδόσεις σε γνωστικά έργα που χρησιμοποιήθηκαν ως υλικό της έρευνας συγκριτικά με τα παιδιά που είχαν γεννηθεί κατά την περίοδο 2011-2019 στις αντίστοιχες ηλικίες. Φάνηκε επίσης ότι οι προφορικές, μη λεκτικές και συνολικές γνωστικές βαθμολογίες ήταν σημαντικά χαμηλότερες από την αρχή της πανδημίας. Ο επικεφαλής ερευνητής Sean Deoni, Αναπληρωτής Καθηγητής Παιδιατρικής στο Πανεπιστήμιο Brown απέδωσε την χαμηλή ανταπόκριση των παιδιών στα ερεθίσματα που παρέχονταν ως υλικό και τις χαμηλές επιδόσεις που είχαν στις κλίμακες της έρευνας, στην περιορισμένη ποσότητα διέγερσης στο σπίτι και την λιγότερη αλληλεπίδραση με τον έξω κόσμο. Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνεται τα παιδιά κάτω των πέντε ετών φαίνεται να έχουν επηρεαστεί ιδιαίτερα από την παραμονή στο σπίτι λόγω των παρατεταμένων lockdown, της χρήσης μάσκας, του κοινωνικού απομονωτισμού και των κοινωνικών αποστάσεων. Αυτό εν μέρει εξηγείται και από το γεγονός ότι τα παιδιά αλληλεπιδρούσαν βασικά με το στενό οικογενειακό περιβάλλον τους και πιο συγκεκριμένα τους γονείς, οι οποίοι παρουσίαζαν συγχρόνως υψηλά ποσοστά άγχους μετά την εμφάνιση της πανδημίας.
Λαμβάνοντας υπόψη μας τα προαναφερθέντα επιχειρήσαμε στην παρέμβαση του Happy Learning όχι μόνο να εκπληρώσουμε τους πάγιους στόχους μας, όπως αυτοί περιγράφονται στη διάρθρωση του προγράμματος, αλλά και να διαχειριστούμε τις συνέπειες της υγειονομικής κρίσης στα παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας. Τόσο κατά τη διάρκεια της διεξαγωγής των ομαδικών συνεδριών καθ’ όλο το διάστημα του έτους, όσο και στην ψυχολογική αποτίμηση των συμπεριφορών κατά το τέλος της σχολικής χρονιάς, παρατηρήσαμε σημαντικές βελτιώσεις, κυρίως στο επίπεδο της διαχείρισης εκ μέρους των παιδιών και της οικογένειας τους του άγχους αναφορικά με την τραυματική κατάσταση του παρατεταμένου εγκλεισμού, αλλά και των διάχυτων φόβων γύρω από τα ζητήματα της πανδημίας.
Με άλλα λόγια, οι ομαδικές συνεδρίες αποτέλεσαν για τα παιδιά νησίδες κοινωνικής ζωής και χαράς. Τους επέτρεψαν να διατηρήσουν επαφή με την κοινωνική πραγματικότητα εκτός σπιτιού, να αισθανθούν δημιουργικά και δραστήρια, ακόμα και σε συνθήκες καραντίνας και να διατηρήσουν κοινωνικές επαφές με πρόσωπα αναφοράς έξω από το στενό οικογενειακό τους περιβάλλον. Παράλληλα, δόθηκε η ευκαιρία στα παιδιά να εκφράσουν τα αρνητικά συναισθήματα που συνοδεύουν μια συνθήκη εγκλεισμού και βίαιης ανατροπής της καθημερινής τους ζωής, να μιλήσουν για το θυμό τους, να διατυπώσουν ελεύθερα τις ερωτήσεις τους σχετικά με την πανδημία, να αισθανθούν πως το ενήλικο περιβάλλον τους καταλαβαίνει και αφουγκράζεται τις ανάγκες τους, χωρίς να λειτουργεί απλώς απαγορευτικά και μοιράστηκαν στο μέτρο του δυνατού και με το δικό τους τρόπο, το βάρος των προβληματισμών και των ανησυχιών τους με τους συνομηλίκους τους.
Αξιοσημείωτο είναι να αναφέρουμε πως οι ψυχοσυναισθηματικές και γνωστικές συνέπειες μιας οδυνηρής κατάστασης ή εμπειρίας εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τη διαχείριση των επιπτώσεων αυτών των καταστάσεων στον ψυχισμό του ατόμου. Πιο αναλυτικά, η πιθανότητα να αποφύγουμε την εμφάνιση μιας μετατραυματικής διαταραχής τόσο στα παιδιά (αλλά και στους ενήλικες), μειώνεται όσο συντομότερα (αν όχι συγχρονικά) το άτομο αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις που έχει η τραυματική κατάσταση στη ζωή του. Παράλληλα, η συνειδητοποίηση, η κατανόηση και η έκφραση των σκέψεων και των συναισθημάτων γύρω από την τραυματική συνθήκη βοηθά το παιδί να συμφιλιωθεί με τα αντιφατικά συναισθήματα που ενδεχομένως αισθάνεται, να τα απαλύνει και τελικά, να τα διαχειριστεί, όπως μπορεί καλύτερα.
Παραπομπές
(1) Mercola, J. Children Born During Pandemic Have Lower IQ,
https://media.mercola.com/ImageServer/Public/2021/September/PDF/children-born-during-pandemic-have-lower-iq-pdf.pdf